چکیده کتاب (معماری مسکونی ایران گونه شناسی برونگرا ودرونگرا)

سمینار گروه 4 (هانی ونسیم)

ما (هانی و نسیم)این موضوع را در روز یکشنبه 18 اسفند 87 ساعت 10 صبح ارائه دادیم.
چکیده مطلب این است: معماری ایرانی نخست دو گونه بود: مقطعی –اقلیمی .در گونه اول صرف نظر از اقلیم خاص معماری در یک دوره در تمامی این مرزوبوم یکسان بود.در گونه دوم باتوجه به اقلیم معماری شکل گرفت. بعد ها با توجه به عنصر مهم خانه های ایرانی (حیاط) معماری مسکونی ایرانی تقسیم بندی شد:برونگرا-درونگرا گونه برونگرا:دشت گیلان-ماسوله –ابیانه دشت

گیلان :دارای بافت روستایی پراکنده وبافت شهری متراکم می باشد.در دیوارها از شاخه درخت ونی (زگالی )ودر پی ها از سنگ های محلی در مناطق روستایی استفاده می شود.سقف خانه ها دو شیبه با دیرک عمودی است و پوشش آن سفال می باشد.در روستا ها بافت مسکونی در ارسن پخش می شود به طوری که هر ارسن از اتاق –مستراح-حمام-آشپزخانه-آغل-انبار-مرغدانی –کاهدانی -تنورو... تشکیل می شود.از عناصر مهم این خانه ها تلار در طبقه اول وایوان در همکف است.تلار در تابستان مکانی برای غذا خوردن و خوابیدن ودر زمستان انبار است.خانه ها هم یا یک طبقه با یک اتاق یایک طبقه با چند اتاق ویا دو طیقه با ایوان وتلار می باشد.


شهرک ماسوله:در غربی ترین قسمت استان گیلان در شیب دامنه ای تند قرار دارد.این بافت از قطعاتی کاملاً برونگرا تشکیل شده است که بام این خانه ها مسیری برای قطعات بعدی هستند.تنها قسمت متفاوت آن بازار است که دارای بافتی باز است.نوع پوشش در ماسوله از نوع تخت است و با پوشش در ابنیانه و قسمت مرکزی ایران متفاوت است. مصالح مورد استفاده در محلهای مختلف بنا ترکیبی از سنگ خشت و چوب است و برای پخش نیرو از چوب بست استفاده کردند .
عناصر موجود در خانه ها :یک یا چند اتاق- ورودی -انبار -راه پله -دالان – چغم(فضای تقسیم)و سومه (اتاق زمستان نشین) می باشد. انواع خانه ها در ماسوله: 1-بریه:خانه هایی که فقط در نما پنجره دارند 2-تالار که:خانه هایی که تالار همراه با تالار پیش دارند.

ابیانه: در دامنه شاخه هایی از کوه کرکس از رشته کوههای مرکزی ایران با معماری برون گرا قرار دارد. به دلیل دره ای بودن شکل منطقه قرار گیری روستا و نحوه استقرار انها با هم شباهتهایی دارند و قلعه به عنوان منطقه ای امن در ارتباط با روستاهای دیگر قرار دارد. سیستم ایستایی تیر پوش : 1-پیوسته: ستون چوبی با تیر چوبی 2- نا پیوسته : دیوار خشتی یا سنگی و تیر چوبی می باشد.
برای جلوگیری از نفوذ هوای گرم و سرد در ابیانه سه راهکار وجود دارد: 1-استفاده از مصالح رسی 2-چند عملکرد کردن فضاها: زمستان نشین و تابستان نشین 3-روزن کوچک جهت نور گیری

نحوه قرار گیری عناصر ساختمانی:در طبقه همکف دالان وانبار و در طبقه اول اتاقهای یک دری و سه دری می باشد.

معماری درونگرا:بوشهر-شیراز-یزد –زواره

قبل از اینکه به برسی گونه درونگرا بپردازم لازم است که مفهوم حیاط را در معماری ایرانی بررسی کنیم


مفاهیم حیاط در ایران: -به عنوان نشانه حریم تملک -وحدت دهنده چند عنصر خانه -ارتباط دهنده چند فضا -ایجاد محیطی سرسبز وبا نشاط -به عنوان یک هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب -عنصری مهم در جهت سازماندهی فضاهای مختلف -به عنوان حریمی امن وآرام برای آسایش خانواده
از نمونه های قدیمی با حیاط مرکزی می توان تپه زاغه-کوه خواجه-چغازنبیل و کاخ آشور که الگویی برای مساجد چهار ایوانی با حیاط مرکزی شد می توان نام برد.همینطور در سرزمین های اسلامی از جمله بغداد-دمشق ولیبی حیاط به عنوان عنصر سازمان دهنده فضاهای خانه نقش اساسی دارد.در کشور های اروپائی از جمله رم خانه های حیاط دار توسط اشراف به عنوان محل سکونت انتخاب میشود.

بوشهر:با وجود حیاط مرکزی برونگرا می باشدزیرا توسط طارمه(ایوان ونشیمن موقت فصلی) و شناشیل (بالکن و مکانی برای استفاده از نسیم و وزش باد های مطبوع) با بیرون در تماس است.به دلیل تراکم زیاد خانه ها و کوچه های باریک عبور هوا با مشکل مواجه می شود در نتیجه طارمه وشناشیل بیرون را به درون مرتبط می کند و حیاط به عنوان هواکش مصنوعی استفاده می شود.از جمله ویژگی هایی که بوشهر را برونگرا به شمار می آورد1-ارتباط بصری فیزیکی با بیرون 2-گسترش در ارتفاع 3-بهره گیری از سیستم تیر پوش .
معرفی فضاهای مختلف یک خانه:در طبقه همکف:انبار-ورودی –طارمه-اتاق زمستان نشین-صندوقخانه و حمام در طبقه اول:اتاق خواب-شناشیل-طارمه-مجلسی ومطبخ می باشد.
گونه شناسی مسکن:خانه در یک طرف حیاط-در دو طرف روبروی هم-عمود بر هم-uشکل-در چهار طرف حیاط

شیراز:خانه ها درونگرا می باشندو فضا ها دور تا دور حیاط قرار دارد تنها ارتباط با بیرون توسط هشتی که دارای تزئینات اجری و کاربندی می باشد وجود دارد و خانه ها اکثراً بک طبقه با زیر زمین می باشند و با دو روش ساختمانی تیر پوش وطاقی ساخته شده اند.

معرفی فضا های یک خانه در شیراز:زیر زمین و بام :شبهای تابستان-طبق همکف:تابستان نشین و اتاق سه دری –زمستان نشین و ارسی بزرگ وکوچک-اتاق های سه دری ومطبخ می باشد.
گونه شناسی خانه ها:بدون ارسی با یک جهت تا چار جهت پیرامون حیاط-ارسی دار-چند حیاطه.در خانه های چند حیاطه محور حیاط می تواند موازی در کنار هم –موازی غیر کنار هم-در امتداد هم و عمود بر هم می باشد.

یزد:درونگرایی کامل و پایتخت کویر ایران است.از گل ومشتقات آن ساخته شده است و برای جلوگیری از طوفان شن هیچ روزنه ای در پوسته خارجی آن قرار نداردودارای کوچ داخلی می باشد.
معرفی فضاهای مختلف خانه:تابستان نشین:زیرزمین –تالار –حوضخانه-پایاب- زمستان نشین:اتاق سه دری –پنج دری –کرسی خانه –بالا خانه و بادگیروانبار ودستشوئی می باشد.پوشش با توجه به عملکرد انتخاب می شود و علاوه بر ایستایی معرف آن قسمت از بنا می باشد.پوشش درگاهها چفد جناغی و کلیل می باشدوبرای نشان دادن ایستایی و سکون مانند هشتی و حوضخانه و پایاب از طاق کلنبو و ترکین استفاده می شود وبرای نشان دادن حرکت و پوشش فضای بزرگ مانند تالار -ایوان –زیرزمین و راهرو از طاق آهنگ به روش ضربی استفاده می شود.
گونه شناسی خانه:یک طرفه حیاط-تالار و ایوان-تالار با دو فضا در کنار –تالار با چهار فضا در کنار –چند حیاطه می باشد.در خانه های چند حیاطه محورحیاط یا موازی در کنار هم یا موازی غیر کنار هم یا در امتداد هم یا عمود بر هم و یا تر کیبی از انها است.


زواره:درونگرا بدون حیاط مرکزی می باشد وصفه درونگرایی را می سازد.خانه دارای دو محور اصلی عمود بر هم می باشد که اتاق ها با عملکرد مختلف در چهار طرف آن قرار دارد.
گونه شناسی مسکن:صفه دار در یک طرف-صفه دار در دو طرف-ایوان دار-حوضخانه دار –چهار صفه می باشد.در خانه حوض دار یک اتاق سه دری یا پنج دری (شکم دریده)با طاق کلنبوو فضاهای جانبی راهرو و ایوان با طاق کژاوه قرار دارد که روبروی حوض است.در خانه چهار صفه چها ر سکو قرار دارد به نام های صفه ورودی دالان(فعالیت روزانه) صفه باغچه(عصر تابستان)و صفه تهی(انبار درزمستان) با طاق آهنگ و کژاوه و میانخانه(صفه گود با طاق کلنبو و ترکین).در نمونه های کاملتر ترکیبی از چهار گونه (چهار صفه و حوضخانه وایوان دار و چند حیاطه دیده می شود.